اختلال شخصیت پارانوئید | علائم و نحوه درمان

علت به وجودآمدن اختلال پارانوئید

علت این بیماری هنوز ناشناخته است؛ اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی می‌تواند دلیل بروز آن باشد. این اختلال بیشتر در خانواده‌هایی با سابقه اسکیزوفرنی و اختلال هذیان وجود دارد. شوک یا آسیب دوران کودکی نیز ممکن است یکی از عوامل موثر باشد. همچنین محققان عوامل دیگری را شناسایی کرده‌اند که بیماری را در نوجوانی و بزرگسالی پیش‌بینی می‌کند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• غفلت عاطفی؛
• اهمیت ندادن؛
• خشم شدید و بی‌اساس والدین.

پارانوئید یا اختلال شخصیت پارانوئید یک وضعیت روانی پیچیده است که با بی‌اعتمادی مفرط و بی‌اساس نسبت به دیگران و احساس دائمی تهدید یا خطر همراه است. علل ابتلا به پارانوئید می‌توانند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی باشند. از دیدگاه ژنتیکی، مطالعات نشان می‌دهند که افرادی که در خانواده‌شان سابقه اختلالات روانی وجود دارد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پارانوئید هستند. همچنین، تجربیات اولیه زندگی مانند سوءاستفاده، نادیده‌گرفته‌شدن، و زندگی در محیط‌های پرتنش و ناامن می‌توانند به ایجاد این وضعیت کمک کنند. این عوامل محیطی می‌توانند با ایجاد یک پایه بی‌اعتمادی و تردید نسبت به دیگران، زمینه‌ساز توسعه تفکرات پارانوئید شوند.

از سوی دیگر، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که اختلالات پارانوئید می‌توانند با تغییرات بیوشیمیایی و نورولوژیکی در مغز مرتبط باشند. سوءمصرف مواد مخدر یا الکل، استرس‌های شدید و مزمن، و تجربه‌های تروماتیک می‌توانند تأثیرات منفی بر سیستم عصبی مرکزی داشته باشند و به بروز یا تشدید تفکرات پارانوئید منجر شوند. همچنین، این وضعیت ممکن است در کنار اختلالات روانی دیگر مانند اختلال شخصیت پارانوئید، اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی ظاهر شود. در نتیجه، مدیریت و درمان پارانوئید نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و حمایت اجتماعی می‌شود تا بتوان به طور مؤثر این وضعیت را کنترل و بهبود بخشید.

علل ابتلا به پارانوئید می‌توانند متنوع و چندگانه باشند، از جمله:

ژنتیک: برخی از مطالعات نشان می‌دهند که استعداد ابتلا به پارانوئید می‌تواند ارثی باشد. اگر یکی از اعضای خانواده شما دچار اختلالات روانی است، احتمال ابتلا به پارانوئید نیز بیشتر می‌شود؛

محیط: تجربیات دوران کودکی، مانند سوءاستفاده، نادیده‌گرفته‌شدن، یا تربیت در محیطی پر از استرس و ناامنی می‌توانند به توسعه تفکر پارانوئید منجر شوند. همچنین، زندگی در محیط‌هایی با تنش بالا یا روابط ناسالم نیز می‌تواند این وضعیت را تشدید کند؛

سوءمصرف مواد: استفاده از مواد مخدر یا الکل، به ویژه در صورت مصرف طولانی‌مدت، می‌تواند به ایجاد یا تشدید تفکرات پارانوئید منجر شود؛

استرس و ضربه‌های روانی: مواجهه با رویدادهای استرس‌زا یا تجربه‌های تروماتیک می‌تواند فرد را به سمت تفکرات پارانوئید سوق دهد. استرس مزمن یا تجربه‌های تلخ و ناگوار می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند؛

اختلالات روانی دیگر: پارانوئید می‌تواند به عنوان بخشی از اختلالات روانی دیگر مانند اختلالات شخصیت پارانوئید، اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی ظاهر شود؛

اختلالات عصبی: برخی از اختلالات عصبی و بیماری‌های مرتبط با مغز، مانند آلزایمر یا دیگر انواع دمانس، می‌توانند منجر به بروز تفکرات پارانوئید شوند.

درمان پارانوئید ممکن است شامل روان‌درمانی، دارو درمانی و حمایت اجتماعی باشد. مشاوره با یک روانشناس یا روانپزشک می‌تواند به شناسایی و مدیریت این وضعیت کمک کند.

نحوه تشخیص پارانویید

برای تشخیص این بیماری ابتدا باید روی رفتار و شخصیت فرد تمرکز کنید، رفتارهای او را کاملا مورد بررسی قرار دهید. آیا توهم دیداری دارد؟ آیا صداهایی که واقعی نیستند را می‌شنود؟ شناخت علائم و درک آن‌ها می‌تواند کمک بسیاری در درمان فرد مبتلا به پارانوئید کند. 

در حال حاضر تست‌های روانشناسی و آزمایشگاهی برای تشخیص این نوع بیماری وجود ندارد، پزشک هم با دقت بسیار بالا علائم و ویژگی‌های شخصیتی فرد را مورد بررسی قرار می‌دهد. سوالات بسیاری در زمینه‌های مختلف از فرد می‌پرسد، عکس‌العمل فرد در رابطه با این سوالات و پاسخ‌هایی که می‌دهد بسیار مهم است. بعد از ارزیابی جواب سوالات و بررسی شخصیت بیمار، پزشک می‌تواند نتیجه نهایی را بگیرد که آیا فرد دچار اختلال پارانوئید است یا خیر؟
در بسیاری از مواقع اگر پزشک نتواند دلیل و نشانه قطعی برای این اختلال پیدا کند، معمولا فرد بیمار را به یک روانشناس یا روانپزشک ارجاع می‌دهد.

نحوه برخورد با افراد مبتلا به پارانوئید

برخورد با کسانی که این بیماری را دارند، بسیار دشوار و چالش‌برانگیز است؛ چراکه به دلیل بدبینی که دارند، کارهای دیگران را برای خودشان تهدید حساب می‌کنند. پس در برخورد با آن‎ها اولین کاری که باید بکنید؛ این است اعتماد آن‌ها را جلب کنید. در ادامه به تعدادی از راه‌های ارتباط موثر با افراد مبتلا به پارانوئید، معرفی شده است

• با آن‌ها بحث نکنید: افرادی که این بیماری را دارند، بسیاری حساس هستند و کوچک‌ترین حرف‌های شما را توهین و فریب در نظر می‌گیرند. در این شرایط سعی کنید با آن‎ها همدردی کنید. بدون هیچ‌گونه قضاوتی حرف‌های بیمار را بشنوید؛ اما از افکارش حمایت نکنید.
• محیط را برای بیمار امن کنید: هنگامی که با این افراد حرف می‌زنید، باید محیط هیچ‌گونه تنشی نداشته باشد. افرادی که این بیماری را دارند به اندازه کافی از همه چیز واهمه دارند؛ پس آن‌ها را تحت فشار قرار ندهید تا عصبانی نشوند. در زمانی که با حرف می‌زنید، فقط به او احساس امنیت دهید و اعتمادش را جلب کنید.
• اعتماد به نفس او را تقویت کنید: افرادی که دارای این اختلال هستند، معمولا احساس خود کوچک‌بینی را همراه خودشان دارند. همچنین به‌دلیل اینکه از طرف افراد زیادی انتقاد شنیده است، همیشه دیگران را محکوم می‌کنند و از آن‌ها دوری خواهند کرد؛ بنابراین زمانی که با فرد بیمار حرف می‌زنید، ویژگی مثبت او را شرح دهید و برای انجام کارهای خوب تشویقش کنید. حتی کارهای مثبتی که تابه‌حال انجام داده است؛ اما به آن بی‌توجهی شده است را ببینید و در مورد آن صحبت کنید تا از این راه، عزت‌نفش و اعتماد به نفس او را زنده کنید.
• در درمان او مشارکت داشته باشید: خانواده می‌تواند نقش مهمی برای آمادگی فرد برای پذیرش درمان داشته باشد. مشورت با بیمار درباره انتخاب درمان‌گر مناسب و روش درمانی مناسب، یادآوری زمان مصرف دارو و … به شخص بیمار این احساس را منتقل می‌کند که افراد نزدیک به سلامتی او اهمیت می‌دهند.
• افراد نزدیک بیمار رفتار خودشان را کنترل کنند: اگر شما جزو افراد نزدیک فرد بیمار هستید باید روی رفتار خودتان کنترل داشته باشید. باید در رفتارهای خودتان احتیاط داشته باشید؛ چراکه بیمار از رفتار شما الگو می‌گیرد؛ پس تا حد امکان صبور باشید، عصبانی نشوید و خشم خودتان در مقابل بیمار کنترل کنید. اگر شما اینگونه رفتار کنید، می‌توانید از فرد بیمار درخواست کنید که او هم اینگونه رفتار کند.
• نظر بیمار را در مورد دیگران تغییر دهید: کسی که مبتلا به این نوع اختلال است، همیشه این احساس را دارد که دیگران نسبت به او در حال توطئه‌چینی هستند. پس شما سعی کنید شخص بیمار را به جمع ببرید تا نظرش در مورد افراد تغییر کند. به آن‌ها بگویید که هر کسی زندگی خودش را دارد و دلیلی وجود ندارد که برای تو توطئه درست کند.
• مراقبت‌های جسمانی از او داشته باشید: شخصی که این اختلال را دارد، باید همیشه در محیطی شاد قرار داشته باشد. بیمار را از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی دور کنید. همراه او ورزش کنید تا استرس و اضطراب از او دور شود؛ چراکه ورزش باعث باعث ترشح اندورفین می شود که می تواند تنش را از بین ببرد، خلق‌وخوی عزیزتان را تقویت کند و به مدیریت علائم استرس، اضطراب و افسردگی کمک کند. همچنین تغذیه مناسب و خواب کافی تا حدی زیادی به این بیماران کمک می‌کند.
• استقلال آن‌ها را حفظ کنید: یکی از مسائل مهم برای افرادی که این اختلال را دارند، حفظ استقلال آن‌ها است. پس تا حدی که امکان دارد، استقلال آن‌ها را حفظ کنید و به جای آن‌ها تصمیم نگیرید. با توجه به شرایط خاصی که این افراد دارند؛ از دست‌دادن کنترل و استقلال باعث نگرانی او خواهد شد.
• از فرد بیمار انتقاد نکنید: شخصی که پارانوئید دارد، نسبت به انتقاد بسیار حساس است. آن‌ها هیچوقت دوست ندارند که دیگران مشکلات‌شان را یادآوری کنند؛ چراکه بر این باور هستند که نسبت به بیشتر افراد برتر هستند. پس برای اینکه از تنش با آن‌ها جلوگیری کنید، از فرد بیمار انتقاد نکنید. داشتن رابطه با فردی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، نیازمند تحمل سختی، صبر و درک زیاد است؛ اما اگر مراقب نباشید، می‌تواند خیلی خسته‌کننده باشد و زندگی شما را هم تحت‎ تاثیر قرار دهد. بدبینی فرد بیمار می‌تواند دنیا را مکانی تاریک و منفی جلوه دهد؛ بنابراین بسیار مهم است که برای تقویت روحیه و عزت‌نفس خود قدم‌هایی بردارید.
• روابط خودتان را با سایر اعضا حفظ کنید: رفتارهای مرتبط با افراد مبتلا به این اختلال، ممکن است شما را از خانواده و دوستان منزوی کند. اما برای حفظ زندگی اجتماعی خودتان حد و مرزی تعیین کنید. برای حمایت، آرامش و تفریح به ارتباط منظم با خانواده و دوستان نیاز دارید. اگر ارتباطات اجتماعی قدیمی را رها کرده‌اید، هیچ‌وقت برای پیدا کردن دوستان جدید دیر نیست.
• زمانی را برای استراحت اختصاص دهید: وقتی با فردی مبتلا به این بیماری سروکار دارید، ممکن است احساس خوشایندی نسبت به خودتان نداشته باشید. شما باید با در نظرگرفتن تمرین‌های روزانه مانند یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن و خودتان را بازیابی کنید. فعالیت بدنی به همان اندازه که برای عزیزان مبتلا به PPD برای کاهش استرس و اضطراب مهم است، برای شما هم مهم باشد.
• خوب غذا بخورید و به اندازه کافی بخوابید: هنگامی که با مشکل سلامت روانی یکی از عزیزان خود سروکار دارید، به راحتی از رژیم غذایی خود غافل می‌شوید و خواب خود را کم می‌کنید. اما وقتی خوب غذا می‌خورید و خواب کافی دارید، بهتر می توانید استرس را کنترل کنید، صبور باشید و واکنش عاطفی خود را کنترل کنید.

روش های درمان پارانوئید

آیا پارانوئید قابل درمان است؟ این سوالی است که تمامی افراد مبتلا به این بیماری و خانواده‌هایشان، آن را مطرح می‌کنند. لازم به ذکر است که اصلی‌ترین درمان پارانوئید، روان‌درمانی است. آن هم توسط درمانگری که در درمان این‌گونه اختلالات به صورت حرفه‌ای آموزش دیده و متبحر است.

مصرف دارو و روان‌درمانی؛ روش‌هایی در کنترل و درمان پارانوئید

به طور کلی دارو و روان‌درمانی از موثرترین روش‌ها برای کاهش علائم اختلالات پارانوئید است. البته ممکن است، شک و سوءظن بیمار با مصرف دارو بیشتر شود و او از ادامه درمان سرباز زند. اما در صورتی‌ که بیمار به اضطراب یا توهم شدید دچار می‌شود، می‌توان با دارو آن را کنترل کرد. روان‌درمانی، تاثیرگذارترین روش درمان پارانوئید است. متاسفانه اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، با مشکلات عمیق در رفتار و ایجاد رابطه با افراد دست و پنجه نرم می‌کنند. پس مهم است که درمان آن‌ها هرچه سریعتر انجام شود.

از این رو، درمانگر باید با بیمار ارتباط بسیار قوی و نزدیکی برقرار کند. تا بتواند، بیماری او را کنترل و درمان کند. هرچند، بیمار به دلیل بدبینی شدیدی که دارد، به راحتی به این رابطه راضی نشده و حتی ممکن است، درمان ناتمام بماند. ولی درمانگر متبحر رابطه خوبی بین خود و بیمارش برقرار می‌کند و باعث ایجاد اعتماد در او می‌شود، تا بتواند بیمارش را درمان کند. با این حال نباید از این واقعیت چشم پوشی کرد که درمان پارانوئید بسیار سخت و مشکل است. متاسفانه برخی از بیمارانی که به پارانوئید مبتلا می‌شوند، به دلیل همین سختی اعتماد به دیگران، بدبینی زیاد، توهم، شک و تردید به دیگران و دیگر اختلالات شخصیتی، موفق به شکست و درمان بیماری نمی‌شوند و تا لحظه مرگ نیازمند دریافت راه‌کارهای درمانی هستند.

جمع بندی

پارانوئید یا اختلال پارانوئید یک وضعیت روانی پیچیده است که با بی‌اعتمادی شدید و بی‌اساس به دیگران و احساس مداوم تهدید و خطر همراه است. این اختلال می‌تواند به دلایل متعددی از جمله عوامل ژنتیکی، تجربیات محیطی، سوءمصرف مواد و استرس‌های شدید بروز کند. افراد مبتلا به پارانوئید ممکن است در روابط اجتماعی و کاری خود دچار مشکلات جدی شوند. درمان این اختلال نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و حمایت اجتماعی می‌شود. با تشخیص به‌موقع و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، می‌توان علائم این اختلال را مدیریت کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشید.