افسردگی چیست؟
افسردگی (Depressive Disorder) یکی از اختلالات روانشناختی می باشد. افسردگی یک بیماری شایع در سرتاسر جهان است، این اختلال باعث بر هم خوردن روال زندگی طبیعی فرد می گردد. افسردگی با نوسانات خلقی معمولی و پاسخ های عاطفی کوتاه مدت به چالش های زندگی روزمره متفاوت است. فرد مبتلا به این اختلال بدون هیچ دلیلی ممکن است احساس ناراحتی، شکست، غم، اضطراب، عصبانت کند. اختلال افسردگی بر فکر، احساس و عمل فرد تأثیر گذاشته و زندگی وی را مختل می‌کند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت که حدود 3.8 درصد از جمعیت، شامل 5.0 درصد در میان بزرگسالان و 5.7 درصد در میان بزرگسالان بالای 60 سال به آن مبتلا هستند، تقریباً 280 میلیون نفر در جهان افسردگی دارند.
اختلال افسردگی یکی از شایع ترین اختلالات روانشناختی و روانپزشکی می باشد. هرچه زودتر با شناخت علائم افسردگی، اختلال خود را تشخیص دهیم سریعتر می توان اقدام به درمان آن نمود. بنابراین افراد مبتلا به این اختلال می بایست جهت درمان آن تحت نظر متخصیص روانشناس و مشاور درمان خود را آغاز نمایند.
انواع افسردگی
مطابق دسته بندی کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM5 افسردگی به انواع زیر تقسیم گیردد :
- اختلال کژتنظیمی خلقی ایذایی
- اختلال افسردگی اساسی ( شامل دوره های اساسی افسردگی )
- اختلال افسردگی پایدار ( افسرده خویی )
- اختلال ملال پیش از قاعدگی
- اختلال افسردگی ناشی از دارو و یا مواد
- اختلال ناشی از یک بیماری طبی دیگر
- سایر اختلالات افسردگی معین و نامعین
ویژگی مشترک تمام این اختلالات وجود اندوه، احساس تهی بودن، خلق تحریک پذیر همراه تغییرات شناختی و جسمی است که به شکل چشمگیری روی ظرفیت کارکردی فرد تاثیر منفی می گذارد.تنها تفاوت انها مربوط به زمانبندی یا علت احتمالی یا مدت اختلال است. تمام افسردگی ها از جمله افسردگی فصلی، افسردگی پس از زایمان، افسردگی در کودکان و نوجوانان و… در یکی از انواع دسته های بالا قرار میگیرند که در ادامه مقاله بطور مفصل درباره یک کدام توضیحاتی می دهیم.
از کجا بفهمیم افسردگی دارم؟
اولین قدم در درمان افسردگی، شناخت و تشخیص علائم آن می باشد. علائم در هر یک از دسته و انواع افسردگی با یکدیگر متفاوت می باشد. اما برخی علامت ها مشترک در تمامی انواع افسردگی است. برخی از مهمترین نشانه های افسردگی به شرح زیر می باشد :
- کاهش بارز علائق و لذت ها
- کاهش قابل ملاحظه وزن
- بی خوابی یا پرخوابی
- خستگی و از دست دادن انرژی در تمام طول روز
- سراسیمگی و یا گندی روانی حرکتی
- احساس بی ارزشی و یا گناه
- کاهش توانایی و تمرکز
- افکار خودکشی
- گریه کردن، ناراحتی و غمگین بودن
- کاهش سطح انرژی و شادابی
- کاهش میل جنسی
- احساس اضطراب و بی قراری
- درد های جسمی بدون دلیل
سه نکته اساسی در تشخیص افسردگی:
- در هر نوع از افسردگی می بایست بنا به نوع افسردگی چند مورد از علامت های فوق در مدت زمان خاصی رخ دهد تا بتوان گفت فرد افسرده است. همه‌ی افراد افسرده، تمام علائم افسردگی را تجربه نمی‌کنند. برخی افراد تعداد کمی و برخی تعداد زیادی از علائم افسردگی را تجربه میکنند. شدت علائم افسردگی در میان افراد مختلف و در طول زمان متفاوت است.
- کلیه علامت های بالینی فوق می بایست سبب ناراحتی چشمگیر و یا کارکرد اجتماعی، شغلی و .. فرد گردد.
- جهت بررسی دقیق تر حتما به علامت های مندرج در آن در دسته از افسردگی رجوع شود.
- این علایم در مردان و زنان می تواند وجود داشته باشد اما علایم افسردگی در کودکان کمی متفاوت تر از این نشانه ها است.
متخصصین ، برای تشخیص افسردگی، از راه‌های زیر استفاده میکنند:
- معاینه بدنی
ممکن است پزشک معاینه فیزیکی انجام داده و در مورد وضعیت سلامتی بیمار پرس‌وجو کند. زیرا که در بسیاری که از مواقع افسردگی ممکن است با یک مشکل اساسی در زمینه سلامتی فرد در ارتباط باشد. ممکن است پزشک از برخی آزمایش‌های تشخیصی مانند تشخیص بیماری تیروئید بهره ببرد تا از سلامت بدن شما مطمئن شود.
- ارزیابی روانپزشکی
متخصص اعصاب و روان ممکن است درباره علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری بیمار سؤال کرده و حتی از یک سری پرسش‌نامه‌های تشخیصی نیز استفاده کند.
تفاوت افسردگی و غمگینی و اندوه
غم، اندوه و ناراحتی حسی است که تمام افراد آن را تجربه میکنند، این حس گذرا و موقتی می باشد. برای شناخت تفاوت های افسردگی و غمگین بودن باید به موارد زیر دقت نماییم:
- غم و اندوه معمولا با گذر زمان برطرف می شود بنابراین ناراحتی موقتی است، افسردگی طولانی مدت است
- افسردگی بر خلاف غمگینی می تواند باعث اختلال در زندگي روزمره فرد شود
- غم و اندوه یکی از نشانه های افسردگی است، در افسردگی علاوه بر اینكه احساس غم می‌كنیم، احساسات آزار دهنده دیگری نیز داریم.
- ناراحتی واکنشی به یک موقعیت خاص است، افسردگی حالت پایدار غیرطبیعی است
- ناراحتی موقتا رفتارتان را تغییر می دهد، افسردگی زندگی تان را دگرگون می کند
- ناراحتی احساسی درونی است، افسردگی از بیرون قابل تشخیص است
شناخت تفاوت غمگینی و افسردگی بسیار مهم است،زیرا ناراحتی یک احساس است، اما افسردگی یک اختلال است بنابراین افسردگی نیازمند درمان است اما غمگینی به مرور زمان برطرف میگردد.
چه زمانی به روانشناس، مشاوره و یا روانپزشک مراجعه کنیم؟
گرچه ملاک های تشخیصی در انواع افسردگی متفاوت است ( بعنوان مثال در افسردگی اساسی پنج مورد از علائم طی دو هفته می بایست وجود داشته باشد) اما در صورتی که هر یک از علائم فوق برای مدت طولانی در فرد وجود داشت می بایست جهت برسی بیشتر به مشاور و یا روانشناس مراجعه نماید.
شناخت بیشتر انواع افسردگی
اختلال کژتنظیمی خلقی ایذایی :
تشخیص جدید اختلال کژتنظیمی خلقی ایذایی در کودکان 12 ساله و کمتر به کار می رود . تظاهرات اصلی آن تحریک پذیری مداوم و حملات مکرر ناهنجار جدی است. بدلیل اینکه این اختلال با اختلال دو قطبی در کودکان ممکن بود اشتباه گرفته شود به دسته بندی افسردگی ها افزوده شد. زیرا کودکان مبتلا به این اختلال معمولا در آینده و نوجوانی و بزرگسالی دچار اختلال افسردگی یک قطبی یا اختلالات اضطرابی می شوند و نه اختلا دو قطبی.
اختلال افسردگی اساسی ( شامل دوره های اساسی افسردگی )
افسردگی اساسی بیماری اصلی و کلاسیک در انواع افسردگی است.خصوصیت اصلی این اختلال دوره های کاملا مجزا دو هفته ای است که در انها تغییرات واضح عاطفی، شناختی، و کارکردهای عصبی نباتی دیده می شود و بین دوره ها فروکش رخ می دهد. برای تشخیص اندوه طبیعی و سوگ از افسردگی اساسی می بایست ملاحضات دقیقیدر نظر گرفت.
اختلال افسردگی پایدار ( افسرده خویی )
یک شکل مزمن افسردگی، اختلال افسردگی پایدار می باشد، این تشخیص وقتی گذاشته می شود که اختلال خلقی حداقل برای دو سال در بزرگسالان و یک سال در کودکان استمرار داشته باشد.
اختلال ملال پیش از قاعدگی
اختلال ملال قبل از قاعدگی (PMDD) نوعی شدید از سندرم قبل از قاعدگی (PMS) است. در حالی که علائم سندروم قبل از قاعدگی می تواند از نظر جسمی و روانی باشد، اما علائم ملال قبل از افسردگی عمدتاً روانی است!
این علائم روانی شدیدتر از موارد مرتبط با سندرم پیش از قاعدگی است. ممکن است کسی که مبتلا به ملال قبل از قاعدگی است، سطح افسردگی و اندوهی را تجربه کند که عملکرد روزمره را تحت تاثیر قرار می دهد.
اختلال افسردگی ناشی از دارو و یا مواد
این اختلال مشابه اختلال افسردگی اساسی می باشد ولی در ارتباط با خوردن، تزریق و یا استنشاق یک ماده دیگر به وجود می آید. برای مدتی فراتر از آنچه که از اثرات فیزیولوژیک دوره مسمویت یا محرومیت ماده فوق انتظار می رود ادامه می یابد.
- اختلال ناشی از یک بیماری طبی دیگر
اختلال ناشی از یک بیماری طبی دیگر
در برخی موارد بروز افسردگی ناشی از یک بیماری طبی دیگر است که عملکرد زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.گرچه هیچ دستورالعمل قاطع و استواری برای تعیین سسبی بیماری طبی با اختلال خلقی وجود ندارد ولی ملاحضات زیر در این زمینه مفید است. اول وجود ارتباط زمانی شروع، تشدید و یا بهبودی بیماری با اختلال خلقی و دوئم جود اختلال خلقی اولیه غیرعادی
اختلال افسردگی معین
این طبقه بندی برای مواردی به کار می رود که افسردگی شاهد کاهش عملکرد اجتماعی، شغلی و سایر جنبه های مهم کارکردی فرد می شود اما واحد تمام ملاک های تشخصیصی یک دسته بندی نمیگردد، این موارد عبارتند از :
- افسرده گذاری راجعه
- دوره افسردگی کوتاه مدت ( 4 تا 13 روز)
- دوره افسردگی با علائم ناقص
اختلال افسردگی نامعین
در خصوص افسردگی هایی که هیچگاه واجد تمام ملاک های تشخیص هیچک یک از اختلالات افسردگی نمی باشند این دسته بندی بکار می رود. این موارد عبارتند از :
- افسردگی همراه با نارحتی اضطرابی
- همراه با ویژگی های ملانکولیک
- همراه با ویژگی های آتیپیک
- همراه با ویژگی های روان پریشی
- همراه با کاتاتونیا
- همراه با شروع پیرا زایمانی ( افسردگی پس از زایمان)
- داری الگو های فصلی
- درفروکش نسبی
- در فرو کش کامل
درمان افسردگی
افسردگی یک اختلال قابل درمان می باشد. بسته به نوع افسردگی، شدت و مدت زمان از شروع آن نوع درمان متفاوت می باشد. قدم اول برای درمان افسردگی معمولا دارویی نیست، مگر در موارد بسیار شدید. اما دو شیوه کلی در درمان افسردگی وجود دارد :
درمان افسردگی به روش غیر دارویی
درمانهای روانشناختی، روان درمانی شامل درمان کوتاه مدت است که در آن تعاملی بین درمانگر و بیمار شکل می گیرد. طی جلسات درمان و تکالیفی که مراجع باید آنها را در منزل انجام دهد درمانگر می تواند با فرضیات ذهنی و ناخودآگاه مراجع آشنا شده و عوامل زمینه ساز این بیماری را تشخیص و اصلاح کند. استفاده از شیوه های CBT و تکنیک های فعال سازی رفتاری در طول درمان بهره برده می شود.
برای مقابله با افسردگی روشهای درمانی فردی وجود دارد که بیمار با تغییر دادن و اصلاح سبک زندگی خود می تواند در روند بهبود خود بسیار موثر باشد.
برخی از این درمان ها شامل:
- ورزش
به مدت ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی سه تا پنج روز در هفته . ورزش می تواند تولید اندورفین بدن را افزایش دهد، اندورفین از همان هورمون هایی است که باعث بهبود روحیه فرد می شوند!
- خودداری از مصرف مواد مخدر و الکل
ممکن است مصرف مواد در کوتاه مدت برای فرد احساس لذت ایجاد کند. اما در طولانی مدت ، این مواد می توانند افسردگی و علائم اضطراب را بدتر می کند.
- مراقبت از خود
همچنین با مراقبت از خود می توانید علائم افسردگی را بهبود ببخشید. اینکار شامل خوابیدن کافی، داشتن رژیم غذایی سالم، دوری از افراد منفی و شرکت در فعالیتهای لذت بخش است.
درمان افسردگی به کمک دارو
در افسردگی متوسط و شدید تجویز دارو حتما لازم است. البته بهترین درمان عبارتند از ترکیب رواندرمانی و دارو، داروهایی که در درمان افسردگی به کار می‌روند، عمدتا روی ناقلین عصبی مثل سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین تاثیر گذاشته و سطوح‌شان را در خون و در مغز افزایش می‌دهند. دسته‌های قدیمی‌تر داروهای ضدافسردگی عبارتند از:
استفاده از داروهای سه حلقه‌ای: مثل آمی‌تریپ‌تیلین، نروتریپ‌تیلین، ایمی‌پرامین و … امروزه به دلیل عوارض جانبی مثل چاقی، خواب‌آلودگی و یبوست محدود شده‌اند. هرچند هنوز به عنوان یکی از بهترین و قوی‌ترین داروهای ضدافسردگی در گروه‌های خاص به کار می‌روند. از داروهای مهارکننده منوآمین‌اکسیداز هم به دلیل تداخلات دارویی و غذایی امروزه کمتر استفاده می‌شود.
دسته جدیدی از داروهای ضدافسردگی چند دهه است که وارد بازار دارویی دنیا شده‌اند. این دسته از داروها انقلابی در درمان افسردگی ایجاد کرده‌اند. این داروها در عین حال که در درمان افسردگی بسیار موثر هستند، عوارض جانبی دو دسته دارویی قبلی را ندارند. مکانیسم عمل این داروها مهار بازجذب سروتونین در سلول‌های مغزی است. به طور ساده اجازه نمی‌دهند که سروتونین بازجذب شده درنتیجه مقدار سروتونین را در مغز و خون محیطی افزایش می‌دهند.
مثال معروف این دسته داوریی فلوکستین یا پروزاک است. بقیه داروهای این گروه عبارتند از: سرترالین، سیتالوپرام، اس‌سیتالوپرام، پاروکستین و فلووکسامین می‌باشد. دسته دیگر دارویی داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین است. همانطور که از اسمش برمی‌آید هم میزان سروتونین و هم میزان نوراپی‌نفرین را در مغز افزایش می‌دهند. مثال معروف این دسته دارویی ولنافاکسین که نام‌های تجاری افکسور و آلونتا در بازار موجود است و دولوکستین با نام تجاری سیمبالتا. سایر داروهای ضد افسردگی که در طبقه‌بندی‌های فوق نیستند عبارتند: از بوبروپیون، کاماترازودون، میرتازاپین و … گاهی لازم است در افسردگی‌های شدید از ترکیب دو یا چند دسته داروهای فوق بهره ببریم.
یک تا دو هفته بعد از مصرف داروهای ضد افسردگی، تأثیر آنها در بهبودی شروع می‌شود. تأثیر کامل این قرص‌ها از ماه دوم یا سوم دیده می‌شود. چنانچه افسردگی بعد از این دوره به طور کامل درمان نشود، پزشک داروهای بیشتری تجویز می‌کند یا دوز دارو را زیاد می‌کند.
بعد از درمان افسردگی به خصوص افسردگی شدید، معمولاً متخصص از مراجعه کننده می‌خواهد که قرص‌ها را تا ۶ ماه یا بیشتر ادامه دهد. به خاطر بالا بودن احتمال عود افسردگی و برای پیشگیری از آن، ممکن است درمان تا مدت‌ها ادامه پیدا کند.
اگر فرد از افسردگی اساسی رنج می برد و در برابر درمان، دارو و کمک به خود مقاومت کرده است، ممکن است TMS درمان مفیدی باشد.
درمان تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS) یک روش درمانی غیر تهاجمی است که پالسهای انرژی مغناطیسی را در مناطق مختلف مغز که درگیر خلق هستند، هدایت می کند. این پالس های مغناطیسی بدون درد از طریق جمجمه عبور می کنند و سلول های مغزی را تحریک می کنند که می توانند ارتباط بین بخش های مختلف مغز را بهبود دهند و علائم افسردگی را سهولت بخشند.
همچنین از این روش در زمانهایی که پاسخ سریع به درمان مدنظر است یا عوارض جانبی داروهای افسردگی، درمان را با مشکل روبه رو کرده است میتوان استفاده کرد.
علائم جسمی افسردگی و اضطراب
- مشکلات خواب در افسردگی
- درد قفسه‌سینه در افسردگی
- خستگی و کمبود انرژی در افسردگی
- درد عضلات و مفاصل
- ناراحتی‌های گوارشی در افسردگی
- سردرد
- تغییرات اشتها یا وزن در افسردگی
- کمردرد
- اضطراب و آشفتگی
- اختلال در کارکرد جنسی
دلایل ابتلا به افسردگی چیست
برای ابتلا به افسردگی نمی توان یک دلیل قطعی آورد؛ زیرا در اکثر مواقع این بیماری با ترکیب چند علت متفاوت ، اتفاق میافتد. این علت ها ممکن است فیزیولوژیکی بوده و یا به خاطر شرایط و سبک زندگی شخص باشد. تشخیص ریشه افسردگی به عهده روانشناس متخصص است اما یکسری دلایل که در بیشتر افراد یکسان بوده ، به شرح زیر می باشد:
- سابقه خانوادگی یا ژنتیک:اگر سابقه خانوادگی افسردگی و یا دیگر اختلالات خلقی وجود داشته باشد، فرد بیشتر در معرض ابتلاء به افسردگی است.
- تروما یا آسیب در دوران کودکی:برخی از وقایع بر نحوه ی واکنش بدن به ترس و شرایط پر استرس اثر می گذارد. تجربه اتفاقی تلخ یا وحشتناک میتواند در آینده باعث بروز افسردگی شود.
- ساختار مغز:فعالیت کم لوب فرونتال در مغز می تواند خطر ابتلاء به افسردگی را افزایش دهد. با این حال هنوز مشخص نیست که این اتفاق بعد از شروع علایم افسردگی رخ می دهد یا پیش از آن!
داشتن برخی از مشکلات جسمی نیز میتواند فرد را در معرض خطر ابتلاء به افسردگی قرار دهد. مثل:
- بیماری مزمن (سرطان، مشکلات تیروئید)
- بی خوابی
- درد مزمن (میگرن، درد های مفصلی)
- اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
- استفاده از مواد مخدر، داشتن سابقه استفاده از مواد مخدر و الکل
- مصرف برخی از داروها
- کمبودهای ویتامین در بدن ( مثل ب ۱۲)
ممکن است گاهی هرگز علل افسردگی در افراد مشخص نشود.
اختلال افسردگی تا چه میزان شایع است؟
آمار نشان می‌دهد که بیش از ۱۶ میلیون نفر از آمریکایی‌ها به‌نوعی از افسردگی مبتلا هستند. طبق این گزارش متوسط آمار ابتلا در حدود ۶.۷ درصد بوده و جوانان بین ۱۸ تا ۲۵ سال مستعدترین گروه برای ابتلا به افسردگی هستند. دراین‌بین زنان جوان بیشتر به افسردگی مبتلا شده و کمترین آمار افسردگی مربوط به پسران ۱۲ تا ۱۷ سال و مردان بالای ۶۰ سال است. با وجود آمار بالای مبتلایان، درمان افسردگی به‌راحتی امکان‌پذیر بوده و در صورت مراجعه بیمار در زمان مناسب معمولاً ۹۵درصد افراد درمان می‌شوند.
آیا درمان افسردگی با طب سنتی و گیاهان دارویی ممکن است؟
درمان افسردگی با گیاهان دارویی که به اصطلاح طبیعی هستند، جایگزینی برای تشخیص و درمان پزشکی نیستند. “طبیعی” همیشه به معنی بی خطر نیست. اگرچه، به نظر می رسد برای برخی افراد، داروهای گیاهی مشخص و مکمل‌های رژیمی، خوب عمل میکنند. اما برای تعیین اینکه کدامیک موثرترند یا یافتن عوارض جانبی احتمالی حتما نیاز به بررسی توسط پزشک متخصص طب سنتی وجود دارد.